siddhamantra - 8. dōṣalavarga
dōṣatraya janaka dravya
dōṣalaṁ śārṣapaṁ śākaṁ jyōtiṣmatyāḥ kuṭhiñjaraḥ ||162||
chatrākaṁ jhuñjhu lōṇīkā vr̥ddhārdrāmaṁ ca mūlakam |
tilapiṇyākavikr̥tiḥ śuṣkaṁśākaṁ virūḍhakam ||163||
śāṇḍākīvaṭakānyāmaṁ madhu mandāvikaṁ dadhi |
phāṇitaṁ bilvalakucē pakvē kāṇakapōtakaḥ ||164||
bhēdāsī cilicīmaśca vr̥ddhaśuṣkakr̥śāmiṣam |
piṇyākaḥ pāṭalāvrīhirmēdōmajjavasāḥ punaḥ ||165||
kumbhīrahastimahiṣavāraṭākākamadgujāḥ |
piṇyākāmlāśinībālavatsāvatsāpayō jalam ||166||
śr̥taśītōṣitaṁ naṣṭaṁ palvalōṣābdhivapragam |
bakkasaḥ kōhalī madyaṁ śiṣṭanaṣṭanavōtthitam ||167||
siddhamantraprakāśa vyākhyā (bōpadēva kr̥ta)
sārṣapaṁ śākaṁ sarṣapapatrādiśākam, jyōtiṣmatyāḥ kaṅguṇikāyāḥ śākaṁ, kuṭhiñjaraḥ kuñjaraḥ|
chatrākaṁ karbarakaṁ, bhumbhuḥ bhumbhūkaḥ| lōṇīkā ghōlikā| vr̥ddhārdrāmaṁ ca mūlakam vr̥ddhaṁ jaraṭhaṁ ārdraṁ sarasaṁ, āmamanagnipakvaṁ natu bālaṁ, tasya dōṣalatvāditi| tilapiṇyākavikr̥tiḥ tilavikr̥tirmōdakādiḥ piṇyākastilapīḍitayantrakiṭṭḥ, tasya vikr̥tirvaṭakādiḥ, śuṣkaśākaṁ śuṣkavārtākādiḥ| viruḍhakamaṅkuritadhānyaṁ, vigatarōhamasamyagrūḍhaṁ jātamātramityēkē| śāṇḍākīvaṭakāni yairvaṭakaiḥ śāṇḍākī niṣpādyatē| āmaṁ madhu apakvaṁ madhu| mandāvikaṁ dadhi mandamasamyagjātaṁ dadhi, āvikaṁ mēṣīkṣīrajaṁ dadhi, dvandaikavadbhāvādēkavacanam| phāṇitaṁ samala ikṣuvikāra| bilvalakucē pakvē, bilvaṁ mālūraṁ, lakucaṁ lakucaphalam| kāṇakapōtō hrasvāruṇaḥ kapōtabhēdaḥ| bhēdāsī patravāsī laghuḥ śukabhēdaḥ patraśukākhyaḥ| cilicīmō matsyabhēdaḥ| tasya lakṣaṇam–
“śakalī raktanayanō raktarājiśca sarvataḥ|
prāyaścarati yō bhūmau sa tu matsyaścilacima” iti|
vr̥ddhaśuṣkakr̥śāmiṣam vr̥ddhaṁ jarāvyāptamr̥gādijaṁ, śuṣkamanārdraṁ kr̥śaṁ kṣīṇadhātumr̥gādijam, piṇyākō vyākhyātaḥ, pāṭalā pāṭalāpuṣpābhō vrīhiḥ| kumbhīrādijātā mēdōmajjavasāḥ| tatra kumbhīraḥ pādijalēśayabhēdaḥ hastī gajaḥ, mahiṣō'śvāriḥ, vāraṭā viṣkirabhēdaḥ, kākō vāyasa, madgurjalakākaḥ, piṇyākāmlāśinyādīnāṁ payaḥ kṣīram| tatra piṇyākāśinī tailakiṭṭbhakṣyā, amlāśinī bhāṇḍalēpādisandhānabhakṣyā, bālavatsā payōmātravr̥ttivatsā, avatsā vatsēna vinā duhyamānā, athavā viśuddhyā mriyamāṇavatsā| śr̥taśītōṣitāṣitādi vapragāntaṁ jalaṁ; tatra śr̥taśītōṣitaṁ kvathitaṁ sadrātrimuṣitaṁ, naṣṭaṁ vikr̥tagandhavarṇarasasparśam, palvalagamalpasaraḥstham, uṣagaṁ kṣārabhūmisthaṁ, abdhigaṁ samudragaṁ, vapragaṁ kēdārastham| bakkasaḥ śuṣkārdrō madyāvayavaḥ, uktaṁ ca,
“kiṇvabakkasamēdakajagalāḥ kādambarīprasannē ca|
śuṣkasamārdrā sārdrā samadravāḥ kramōrdhvagā madyē”iti|
samōtra pūrvōttarāvasthāsādhāraṇaḥ| kauhalī yavasaktusurā, bhaktasurētyēkē| śiṣṭanaṣṭanavōtthitaṁ madyam, śiṣṭaṁ avaśiṣṭaṁ kiñcicchēṣaṁ, naṣṭaṁ kiñcidvikr̥tarasādi, navaṁ anatītavatsaraṁ, jātamātramityēkē, uṣitaṁ sandhānapātrāduddhr̥tya pātrāntarasthāpitam| ētatsarvaṁ dōṣatrayajanakam||162-167||